I morgen torsdag åpner Gave- og Interiørmessa på Lillestrøm, og Isandi er til stede  på 3. året  med stand fylt av produkter fra leverandørene våre.

Vår største leverandør heter Vondeling Optel Craft – som lager engler  i  ståltråd og strutsefjær, ispedd en perle her og der.  Noen av disse englene er i bannerbildet her på Craftprat – og enda flere av dem er på dette bildet –  skredderbysten med skjørt i strutsefjærengler er en sentral del av standen  vår på Lillestrøm. Bildet er tatt fra «prøve-oppsett» på kontoret i forrige uke.

I 2009 solgte Isandi litt over 7.000 engler fra Vondeling, og i år har vi som mål å selge 11.000. Det er nemlig slike volumer man må opp i, dersom man kan skal kunne ha sine ord i behold om at handelen skaper heltids arbeids-plasser med en inntekt det er mulig å klare seg på, og at håndverksproduksjonen ikke bare er  sysselsetting som genererer kun en liten bi-inntekt.

I begynnelsen av min Isandi-karriere var jeg en smule beruset av den fantastiske tanken om at Isandi kunne bidra til tusenvis av arbeidsplasser. Og helt klart, Isandi bidrar til tusenvis av arbeidsplasser – så sant man er litt omtrentlig i definisjonen av hva en arbeidsplass er, likeså  i  definisjonen av hva begrepet «bidrar til» innebærer.  Og det samme gjelder  jo i  prinsippet alt vårt bidrag til fattigdomsbekjempelse  gjennom bistand, og ikke bare handel, men det er en annen diskusjon.

Men etterhvert har min beruselse over alt ens handelsgjerninger betyr for fattige i sør avtatt noe.  Det handler om å bygge opp om fagområdets  seriøsitet, samt å ta et oppgjør med nettopp de store talls beruselse. Vi som driver med markedsføring av grasrothandelens velsignelser kontra  tradisjonell bistand, har derfor et spesielt  ansvar for å opptre edruelig  i vår  markedsføring, i forhold til hva som faktisk oppnås gjennom vår  handelsvirksomhet.

Men ikke for det  – jeg snakker fortsatt om store tall. Men på en litt  annen  måte – produktvolumet er de store tall, mens arbeidsplassene er de mer beskjedne. For dette er fakta:

De 11.000 englene som Isandi har som mål å selge i 2010 er  2/3 av omsetningen som Vondeling Optel Craft trenger for å skape heltidsjobber til 10 personer i Vondeling.

Her er litt tallbakgrunn for hva handel på grasrotnivå i et fattigdomsbekjempende perspektiv dreier seg om – i kroner – eller i denne sammenheng, i sørafrikanske rand, som for tiden står i ca 0,83 kroner:

Litt bakgrunn om Vondeling Optel Craft: Dette er et håndverkskooperativ i den lille landsbyen Vondeling i Eastern Cape-provinsen, i Karoo-området. Landsbyen har knapt 200 innbyggere, ingen strøm, nærmeste by ligger ca 40 minutters kjøretur unna på  dårlig grusvei, og fram til håndverkskooperativet startet, var det en arbeidsløshet på over 90% –  dvs. et par menn jobbet nokså fast som gårdsarbeidere på den nærliggende farmen. Resten av landsbyen  levde på «social grants», dvs. mellom 250 og   1.000 rand i måneden, først og fremst som hhv barnetrygd (behovsprøvet) og alderspensjon. (denne «toppinntekten» er forbeholdt de få i landsbyen over 60 år. De færreste lever til de er så gamle.)

Vondeling Optel Craft har som mål at kooperativets  medlemmer  på  fulltid  skal kunne tjene i snitt 1800 rand i måneden – som er både veldig mye – og veldig lite – avhengig av hvilket utgangspunkt man tar. Men i allefall, dette er hva VOC har som mål i 2010. I tillegg skal de som jobber deltid med hjemmebasert produksjon, ofte fra bosetninger et stykke  fra  selve  Vondeling, ha betalt for sin arbeidsinnsats. All avlønning, både på heltid og deltid, er basert på «per piece payment», dvs. en slags akkord. De aller, aller fleste håndverksbedrifter på grasrotnivå avlønner på denne måten. Du får betalt for hva du produserer. I motsetning til veldig mange andre håndverksbedrifter/kooperativer/non-profitprosjekter, så styrer VOC-kooperativets medlemmer avlønningen sin selv, og de gjør det på en måte som er nøkkelen til denne bedriftens suksess og bærekraft. Forretnings- og organisasjonsmodellen til Vondeling er da også ganske unik i sørafrikansk (og afrikansk?) sammenheng – jeg får komme tilbake til den en annen gang.

Men her og nå:  Det som kjennetegner VOC sin økonomistyring er følgende, grovt skissert:

Inntektene de får fra salg av produktene 3-deles:

• 1/3 til lønn
• 1/3 til innkjøp av materialer for produksjon
• 1/3 til «13. cheque» (ekivalent hos oss: feriepenger ), administrative utgifter, avsetning til dårligere tider (nærmest et lite oljefond…) og bygging av egenkapital.

Det gir følgende regnestykke:

1.800 rand i måneden til 10 personer i 12 måneder: 1800x10x12 =  216.000. Dette utgjør da 1/3 av hva de trenger å omsette for i 2010. Totalen blir da 216.00×3 = 648.000. Isandi er Vondelings eneste eksport-kunde, og i 2010 er det planlagt at vi skal stå for 2/3 av omsetningen – resten skal dekkes av innenlandsmarkedet, for ikke å bli helt avhengige av eksport.

Isandi skal da altså etter planen bestille for 432.000 rand hos VOC i 2010, for å bidra til vår «andel» av arbeidsplassene. Dersom vi tar utgangspunkt i de rimeligste englene som VOC lager, så tilsvarer disse 432.000 randene ca. 17.000 engler. Og så er jo noen dyrere enn andre, så ved å utjevne dette, så har vi landet på tallet 11.000. Og i tillegg må de altså selge mellom 5.000 og 8.500 engler i Sør-Afrika for å nå sitt mål.

Hittil i 2010 har vi bestilt for litt over 200.000 rand – der alt er forhåndsolgt allerede – og så håper vi på at helgens messe gir de resterende 200.000.

Så oppsummert – bak en månedslønn på beskjedne 1.800 rand for totalt 10 personer, så ligger det et salg på minst 16.000 engler.

Og det er på bakgrunn av dette at jeg er uhyre skeptisk til håndverksprosjekter som reklamerer for at de gir arbeid til 100-vis kvinner, «slik at hun kan fø seg selv og sin familie».  Så sant det ikke er snakk om omsetning i 10-millionersklassen – og det er det som regel ikke  – så er beløpene kvinnene får utbetalt, antakelig ganske lave.

Det trenger jo overhodet ikke være dårlige prosjekter eller bedrifter, som sådan. Men den store poverty killer er de ikke. Men det er jo det de blir markedsført som overfor forbrukerne i Vesten.

Og det er det som er problemet. At vi som driver med grasrothandel med sør på den måten både bruker fattigdommen som salgsargument, samtidig som vi lover mer enn vi som regel kan holde.

Kanskje ikke så farlig det, tenker du. Man gjør jo i hvertfall ikke noe galt.

Mon det.

_______________________

Les også: Trenger fattige evig opplæring?